نگاهی امروزی به سریال شیرین «همسران»

این شب‌ها شبکه آی‌فیلم با پخش دوباره یک سریال خاطره‌انگیز، یاد روزهای شیرین گذشته را برای مخاطبان تلویزیون زنده کرده است؛ سریال «همسران» که بدون شک یکی از نقاط عطف مهم در تاریخ سریال‌سازی تلویزیون ایران محسوب می‌شود. سال ۱۳۷۳ شبکه دو سیما سه‌شنبه‌شب‌ها میزبان سریالی بود که «خانواده رجبی» را وارد دنیای سریال‌سازی کرد: «همسران». داستان درباره دو خانواده همسایه در یک آپارتمان چندطبقه است که سبک زندگی، دغدغه‌ها و حتی رویاهایشان به هم گره می‌خورد. با گذشت زمان، آن‌ها از همسایه‌هایی معمولی به خانواده‌ای بزرگ‌تر تبدیل می‌شوند و این رابطه انسانی، عمق بیشتری پیدا می‌کند.

بیژن بیرنگ و مسعود رسام، با ساخت این سریال، الگویی تازه برای خانواده‌های دهه ۷۰ ارائه دادند. در دور دوم ریاست‌جمهوری آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی، این سریال شکلی رسمی از طبقه متوسط را به تصویر می‌کشید. با انتخاب لوکیشن محدود – دو واحد آپارتمانی – سریال «همسران» آغازگر جریان جدیدی به نام «سریال‌های آپارتمانی» بود که تا پیش از آن در تلویزیون ایران وجود نداشت. در واقع این سریال را می‌توان نخستین تجربه موفق از یک سیتکام ایرانی دانست؛ مجموعه‌ای که با نگاهی تازه به زندگی روزمره، مخاطب را از فضای سنگین، تاریخی یا پندآموز سریال‌های دهه ۶۰ به سمت واقعیت‌های ملموس زندگی دو زوج ایرانی سوق داد.

نقش تهیه‌کنندگان یعنی بیرنگ و رسام در خلق این فضا بسیار مهم بود. آن‌ها با نگاهی خلاقانه، محوریت داستان را بر زندگی زناشویی قرار دادند؛ موضوعی که پیش‌تر یا نادیده گرفته می‌شد یا در حاشیه باقی می‌ماند. شخصیت‌پردازی‌ها نیز از نقاط قوت سریال بود؛ مثل تیپ «فرهاد» که نماد طبقه متوسط نوظهور و در تلاش برای همگام‌شدن با تغییرات روز بود. هم‌زمان، تضادهای کمیک میان شخصیت‌هایی مانند فردوس کاویانی و مهران مهین‌ترابی، همراه با دیالوگ‌های شیرین و گفت‌وگوهای هوشمندانه، فضای طنزآمیز و سرگرم‌کننده‌ای خلق کرد که در تلویزیون آن زمان کم‌سابقه بود.

تیتراژ سریال نیز با طراحی بصری و موسیقی متفاوتش، از همان ابتدا به بیننده نشان می‌داد با اثری متفاوت طرف است؛ تیتراژی پرتحرک و فانتزی که نوید یک روایت تازه را می‌داد.

زنان، محور یا حاشیه؟

یکی از موضوعات مهم سریال «همسران» حضور بازیگران زن در نقش‌های طنز بود. مهرانه مهین‌ترابی در این نقش تصویر جدیدی از یک زن ایرانی در ژانر کمدی ارائه داد. خودش گفته در مسیر سریال از محدود شدن نقشش گله‌مند بوده، اما تهیه‌کنندگان پاسخ داده‌اند که ناچار به رعایت برخی محدودیت‌ها هستند و اگر چنین نمی‌کردند، سریال تنها پس از چند قسمت متوقف می‌شد.

مهین‌ترابی همچنین نسبت به تمرکز بیش‌ازحد سریال بر خانه‌داری زنان اعتراض کرده و گفته که زنان در داستان همیشه در حاشیه بوده‌اند. پاسخ بیرنگ نیز با زبان فوتبال داده شده: «مهم این است که هر جور پاسی به آقای کاویانی داده شود، ایشان گل می‌زند!» پاوه نژاد هم با کنایه گفته: «به‌هرحال نویسندگان سریال همسران مرد هستند!»

بیرنگ تأکید کرده هدفش بازنمایی دو زن محترم بوده نه دختران نوجوان پرشور، و درباره نبود فرزند در خانواده‌ها توضیح داده: «به فکر بچه بودیم ولی چون سریال زنده تولید و پخش می‌شد، نتوانستیم کودکی پیدا کنیم که بتواند در چنین شرایطی کار کند.»  به گفته او پروسه تولید سریال در روز ۱۶ساعت بوده و با وجود چیزی به اسم مدرسه، بچه‌ای برای این بازه زمانی کار یافت نمی‌شود.

خاطرات مردم از «همسران»

بخش جالب دیگر، خاطرات مردم از این سریال است:

مهدی‌یار نوشته: «ما نسلی هستیم که با امثال سریال همسران زندگی کردیم و چه زود ۳۰ سال گذشت.»

هانیه گفته: «روزای تعطیل گاهی آی فیلم نگاه می‌کردیم. سریال همسران رو می‌دیدم، چه خوب و مودب با هم صحبت می‌کردن. اکثر سریال‌های قدیمی همین بود، حالا چند ساعت بعد سریال دودکش نشون می‌داد‌. از اول تا اخر فیلم در حال دعوا و کل کل. سریال های ایرانی جدید که اینقدر حجم ناراحتی و دعوا داره کشش ندارم ببینم.»

مهسا هم معتقده: «اگر الآن ۳۰ ساله باشید، بعیده چیزی از این سریال یادتون بیاد. اونایی که یادشونه باید بالای ۳۸ سال باشن.»

و در پایان، آپاچی نوشته: «بعد از ۳۰ سال هنوز هم سریال همسران برام جذاب و خنده‌داره. چند نفر از شما سال ۱۳۷۳ داغ‌داغ دیدینش؟»