آشنایی با 7 موزه معروف در شهر مشهد

مشهد از نظر قدمت تاریخی، یک شهر ترانزیتی است که در امتداد جاده ابریشم قرار دارد. بیشترین دلیل معروفیت شهر مشهد، قرار داشتن بارگاه مطهر امام رضا (ع) در این شهر است. مسافران و زائران زیادی از داخل و خارج کشور، با رزرو هتل قصر بین المللی مشهد می‌توانند به‌راحتی، به زیارت امام هشتم شیعیان نائل آیند.

مشهد به دلیل قدمت تاریخی، دارای جاذبه‌های گردشگری بسیاری مانند اماکن تاریخی، طبیعی و موزه‌های بسیاری می‌باشد که بازدید از موزه‌ها برای علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ، از بهترین گزینه‌ها برای بازدید است. معماری جذاب و بی‌نظیر هر یک از موزه های مشهد، نظر هر گردشگری را به خود جذب می‌کند. در ادامه با 7 موزه معروف شهر مشهد آشنا می‌شویم.

موزه آستان قدس رضوی

در موزه آستان قدس رضوی از گنجینه‌های با ارزش و اشیاء تاریخی، صنایع دستی و انواع هنرها نگهداری می‌شود و یکی از بزرگترین و غنی‌ترین موزه‌ها در ایران می‌باشد. این موزه با تزیینات و معماری متفاوت، و نگهداری از آثار گران‌بهاء، به یکی از جاذبه‌های گردشگری مشهد تبدیل شده و از معروفترین موزه های مشهد به‌شمار می‌آید.

اشیاء تاریخی گران‌بهاء و هدایای ارزشمند زائران امام رضا (ع)، به‌عنوان یک گنجینه با ارزش، در موزه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود. در سال ۱۳۱۶ اشیاء و هدایای ارزشمندی که زائران به‌عنوان گنجینه، به حرم امام رضا (ع) اهدا می‌کردند؛ مورد نمایش قرار داده شد و پس از آن، در سال ۱۳۲۴ در کنار مسجد گوهرشاد، ساختمانی به‌عنوان موزه آستان قدس بنا شد.

موزه آستان قدس رضوی یکی از ارزشمندترین موزه های مشهد به‌شمار می‌رود و برای دسترسی به ساختمان موزه مرکزی باید وارد حرم مطهر شد و پس از تشرف و لذت از فضای روحانی حرم، وارد صحن کوثر شد. برای وارد شدن به موزه، چند ورودی وجود دارد. ورودی سمت راست، مربوط به ساختمان موزه مرکزی می‌باشد.

ساختمان موزه مرکزی شامل چهار طبقه ازجمله زیرزمین، طبقه همکف، طبقه اول و طبقه دوم است که می‌توان در این چهار طبقه، از موزه تاریخ حرم و اشیاء با ارزش دیگری مانند سکه، اسکناس، تمبر و موارد پستی، آبزیان و… بازدید کرد.

موزه آستان قدس تنها به گنجینه‌های زیبا و دیدنی موزه مرکزی محدود نیست و دارای موزه‌های با ارزش دیگری مانند موزه فرش، موزه قرآن و نفایس، موزه هدایای مقام معظم رهبری، موزه آثار استاد فرشچیان، موزه مردم شناسی و… است.

موزه فرش آستان قدس

موزه فرش آستان قدس، یکی دیگر از ارزشمندترین نمونه‌های هنر، فرهنگ و تمدن ایرانی است. موزه فرش آستان قدس رضوی در سال‌های قبل در ساختمان کوچکی قرار داشت که در سال ۱۳۹۰ ساختمانی جدید به صورت مستقل و در فاصله بسیار کمی از موزه مرکزی آستان قدس بنا شد.

این ساختمان دارای سه طبقه می‌باشد که در طبقه همکف، قالی‌ها و فرش‌های بافته شده مربوط به قسمت‌های مرکزی و شرق ایران، و همین‌طور به قالی‌های پرده‌ای اختصاص دارد. قالی‌های نگهداری شده در این موزه به دلیل ویژگی‌هایی همچون قدمت، اصالت، ارزشمندی و دیرینگی، مورد توجه بازدیدکنندگان قرار می‌گیرد.

موزه قرآن آستان قدس

موزه قرآن آستان قدس یک گنجینه با ارزش و جزء موزه های مشهد است که در ۲۲ بهمن سال ۱۳۶۴ به نام نخستین گنجینه تخصصی برای نمایش نسخه‌های خطی قرآن، مرقعات و آثار هنری هنرمندان، در ساختمان شماره ۳ موزه آستان قدس رضوی تاسیس شد. در این موزه بیش از ۸۰ نسخه قران گران‌بهاء، تعداد زیادی مرقعات و جلدهای لاکی وجود دارد که مورد توجه بازدیدکنندگان قرار می‌گیرد.

باغ موزه نادری مشهد

در مجموعه باغ موزه نادری، آرامگاه نادرشاه افشار قرار گرفته که به ناپلئون شرق، شهرت پیدا کرده است. در باغ نادری، موزه‌ای معروف قرار دارد. این باغ موزه در مرکز شهر مشهد واقع شده و از معروفترین موزه های مشهد به‌شمار می‌آید. طراح و معمار بنای باغ موزه نادری، هوشنگ سیحون است که با کنار هم قرار دادن نمادهای تاریخی در یک ساختار منظم و هماهنگ، اثری خارق‌العاده و بی‌نظیر را به وجود آورده است.

نادر شاه افشار در دوران زندگی خود دستور به ساخت یک آرامگاه کوچک، شبیه به تاج محل در هند را داده بود که در دوران زندگی نادر شاه، این بنا به اتمام نرسید. آرامگاه کوچک نادر شاه در سال ۱۱۴۵ هجری قمری در نزدیکی چهار باغ شاهی و مقابل حرم مطهر امام رضا علیه السلام با خشت و گل بنا شد.

بنای اصلی آرامگاه نادری دارای ایوان شرقی، غربی و جنوبی بوده که به یکدیگر متصل هستند. مصالح این بنا، از سنگ‌های سخت گرانیت منطقه کوهستانی مشهد، استفاده شده که از مقاوم‌ترین سنگ‌های ایران به‌شمار می‌آیند. تالار مربع شکل آرامگاه نادرشاه، دارای دو دیوار قرمز رنگ سنگیِ بسته و دو بخش ستون‌بندی باز می‌باشد که مقبره نادرشاه در گوشه این مربع، واقع شده است.

پوشش آرامگاه، کاملاً شبیه به سیاه چادر عشایری بوده که نادر در آن متولد و کشته شد. در طراحی و ساخت ستون‌های تالار از شکل و شمایل کلاه سربازان قزلباش در دوران افشاریه، الهام گرفته شده است. سنگ قبر نادر مانند طرح الماس دریای نور که یادگار ارزشمند به جامانده نادرشاه از فتح هندوستان بود؛ سنگ‌تراشی شده است.

باغ موزه نادری در بین سالهای ۱۳۳۶ تا ۱۳۴۲ و مساحتی بالغ بر ۱۴۴۰۰ مترمربع در ضلع شمال غربی تقاطع چهارراه شهدا قرار دارد. یکی از مهمترین موزه های مشهد، باغ موزه نادری است که اهمیت ویژه‌ای دارد. این باغ موزه، دارای دو تالار است که در تالار اول، ابزارآلات جنگی به نمایش گذاشته شده و مربوط به دوران مختلفی از تاریخ است.

ابزارآلاتی مانند شمشیرهای طلاکوب، وسایل سوارکاری، لباس‌های ارتش از دوران افشاریه و اشیاء مربوط به هزاره قبل از تولد مسیح، در این موزه نگهداری می‌شود. در تالار دوم، عکس و اسنادی به صورت مکتوب، مورد نگهداری قرار گرفته که توضیحاتی در رابطه با جنگ‌های تاریخی نادر شاه می‌باشد.

از جاذبه‌های باغ موزه نادری می‌توان به مجسمه نادر شاه که سوار بر اسب و سه نفر همراه او، سکوئی با دوازده پله و مقبره نادر شاه اشاره کرد. گردشگران با رزرو هتل مدینه الرضا مشهد، دسترسی راحتی به باغ موزه نادری خواهند داشت. این مجموعه از برجسته‌ترین نمونه‌های معماری نوین در ایران است که پس از بارگاه امام رضا (ع)، اصلی‌ترین جاذبه گردشگری و تاریخی شهر مشهد به‌شمار می‌رود.

موزه بزرگ خراسان

موزه بزرگ خراسان، یکی دیگر از موزه های مشهد است که در منطقه کوهسنگی مشهد و در بلوار ناصر خسرو قرار دارد. این موزه دارای موقعیت مکانی بسیار خوبی است و در نزدیکی اماکن مهمی مانند بوستان کوهسنگی، فرهنگسرای علوم و نجوم، پارک بازی کودکان، فرهنگسرای کودک و آینده و… واقع شده است.

موزه بزرگ خراسان، یکی از جذابترین مکان‌های دیدنی و موزه های مشهد به‌شمار می‌رود. این موزه زیربنایی حدود ۱۸ هزار مترمربع دارد. طراحان این موزه بزرگ، با الهام از نقشه و طرح معماری بنای هارونیه و عمارت خورشید، ساختمان 12 طبقه موزه بزرگ خراسان را طراحی و شروع به ساخت آن کردند.

این موزه دارای 6 بخش که شامل سالن موزه، کتابخانه تخصصی، سالن اجتماعات، سالن نمایشگاهی، آزمایشگاه حفاظت و مرمت اشیاء تاریخی و تزیینات تاریخی، گنجینه نگهداری از اشیاء تاریخی و تزیینات معماری می‌باشد. موزه بزرگ خراسان در سال‌های اخیر با نمایش آثاری منحصر به فرد و بی‌نظیر مانند سرِ سرباز هخامنشی، شهرت زیادی پیدا کرده است.

علاوه بر محل نمایش آثار، گنجینه اشیاء، امور اداری، بخش مخصوص علم کیهان شناسی، کتابخانه، آزمایشگاه و کارگاه‌های مرمت اشیاء تاریخی نیز از بخش‌های دیگر موزه بزرگ خراسان به‌شمار می‌روند. از نکات جالب توجه موزه بزرگ خراسان، طراحی تمبر اختصاصی با تصویری از موزه بزرگ خراسان می‌باشد که به چاپ رسیده است.

موزه توس مشهد

موزه توس از دیگر موزه های مشهد است که در سال ۱۳۶۱ در یکی از ساختمان‌های مجموعه توس ایجاد شد و پس از چند سال با تغییرات زیاد، توسعه یافت. پژوهش‌ها و تحقیقات باستان شناسی که برروی اشیاء و تصاویر به دست آمده در کاوش‌های باستانی شهر قدیمی توس انجام دادند را به عرصه نمایش گذاشته است.

آثار کشف شده از روستای پاژ نیشابور (محل تولد فردوسی)، خواف و گرگان نیز در این موزه حفظ و نگهداری می‌شود. موزه توس توسط هوشنگ سیحون، معمار خلاق و نابغه‌ی ایرانی در سال ۱۳۴۷ با هدف ساخت چایخانه سنتی و اجرای نقالی توسط نقالان شاهنامه مورد طراحی قرار گرفته است.

ساختمان موزه فردوسی در سال ۱۳۶۱ به خاطر احترام به ارزش‌های تاریخی و فرهنگی توس و بزرگداشت فردوسی و همین‌طور حفظ اشیاء و هدایای کشف شده از شهر توس، به موزه امروزی تغییر کاربری داده است. نمای بیرونی موزه، الهام گرفته از معنای اسطوره‌ای اشعار فردوسی و همین‌طور براساس معماری دوران هخامنشی طراحی شده است.

از اشیاء ارزشمند نگهداری شده در موزه توس، می‌توان به نسخه خطی شاهنامه فردوسی، یک نسخه از شاهنامه بایسُنقُری، تعدادی کتیبه سنگی و چهل چراغی عتیقه‌ای اشاره کرد که به نمایش گذاشته شده است. این موزه یکی از با ارزش‌ترین موزه های مشهد به‌شمار می‌آید.

موزه توس دارای ۴ بخش جداگانه بوده که مربوط به آثار متنوع فردوسی می‌باشد. در بخش اول موزه، سکه‌های نقره و طلا مربوط به دوره اسلامی، همین‌طور قطعات و ظروف سفالی مربوط به دوران اسلامی و قبل از اسلام، در آن نگهداری می‌شود. در بخش دوم موزه از انواع ابزار موسیقی، وسایل رزمی و سوارکاری مانند سپر، گرز، تیر و کمان که در شاهنامه فردوسی از آنها یاد شده، نگهداری می‌شود که می‌توان از آنها بازدید کرد.

در بخش سوم موزه، انواع ظروف سفالی و مفرغی مربوط به قرن چهارم و پنجم هجری، نگهداری می‌شود. بخش چهارم موزه، آثار نقاشی ارزشمند، از استاد علی رخساز مربوط به داستان‌های شاهنامه، انواع تابلوهای نقاشی که از چهره فردوسی کشیده شده و همین‌طور به انواع فرش و قالیچه اختصاص دارد.

موزه آیین‌های پهلوانی

موزه آیین‌های پهلوانی از دیگر موزه های مشهد است که مربوط به پهلوانان و کشتی‌گیران پیشکسوت بوده و دارای مقام‌های پهلوانی و هنرهای فردی است. این موزه شامل ۳ بخش با عنوان‌های نمایشگاه، زورخانه و عیارخانه می‌باشد. این زورخانه سنتی و قدیمی، شباهت زیادی به سبک زورخانه‌های ۷۰۰ سال پیش دارد. گاهی مواقع، مراسمات آیینی و فرهنگی مانند گلریزان در این موزه برگزار می‌شود.

در محل زورخانه، پهلوانان ورزش‌های باستانی انجام می‌دهند و در فاصله کمی از زورخانه، محل مناسبی برای استراحت وجود دارد. موزه آیین‌های پهلوانی مشهد در امتداد بلوار شاهنامه قرار گرفته که باید به سمت مقبره فردوسی حرکت کرد و در سمت چپ بلوار، روستایی به نام چهاربرج قرار دارد که در ورودی روستا، تابلوی آن به چشم می‌خورد.

موزه آب مشهد

موزه آب با هدف جمع‌آوری اسناد و اطلاعات فرهنگ سنتی آب و آبیاری، نگهداری و احیاء میراث گذشتگان مربوط به آب، فعالیت خود را آغاز کرد. در موزه آب مشهد، سازه‌های آبی قدیمی همچون آب انبارها، یخدان‌ها، سدها، قنات‌ها، پل بندها، شیوه آبیاری سنتی و معرفی سیر تکاملی صنعت آب، برای بازدیدکنندگان به نمایش گذاشته شده است.

موزه آب مشهد از ارزشمندترین موزه های مشهد است که می‌توان در آن از ابزار و ادوات تاریخی و معاصر مربوط به آب، مانند فنجان اندازه‌گیری آب، لوله‌های انتقال آب، پیمانه‌های آبی، ابزار شیب‌سنج قنات، خمره‌های آب شرب و بسیاری موارد دیگر بازدید کرد. همچنین در این موزه، نمایشگاه و کتابخانه‌ای جهت مطالعه و تماشای علاقه‌مندان ایجاد شده است.

موزه نان مشهد

یکی دیگر از معروفترین موزه های مشهد، موزه نان است که بسیار مورد توجه بازدیدکنندگان قرار گرفته است. موزه نان مشهد در سال ۱۳۹۰ شروع به فعالیت کرد. علاوه بر موزه نان مشهد، ۱۲ موزه نان دیگر در جهان وجود دارد که شامل موزه نان سن پترزبورگ و شهر تولای روسیه، موزه نان لیتوانی و سوئیس، موزه نان برزیل، موزه نان مایورکا اسپانیا و چند موزه در کشور فرانسه را می‌توان نام برد.

موزه نان از جذابترین موزه های مشهد و از اماکن دیدنی استان خراسان رضوی نیز به‌شمار می‌آید. این موزه در کیلومتر ۱۷ بزرگراه آسیایی واقع شده و برای دسترسی به موزه نان باید پس از عبور از سه راه فردوسی، وارد کوچه شهید یزدی شد و پس از کسب اجازه، وارد کارخانه گندم دشت شد و از موزه نان مشهد بازدید کرد.

سخن آخر

بازدید از موزه های مشهد و مکان‌های تاریخی، کمکی به چرخه میراث بوده که در وهله اول باید با میراث فرهنگی آشنا شد که با بازدید از موزه‌ها و آثار تاریخی شروع می‌شود. گردشگران پس از آشنایی با این میراث، به ارزش واقعی آنها پی برده و تمایل به حفظ و نگهداری از این میراث ارزشمند را پیدا می‌کنند.